Sau đợt mưa lớn do ảnh hưởng của cơn bão số 3, chúng tôi đến thăm nhà chị Hồ Thị Phô, thôn 2 xã Phước Hòa đúng lúc chị đang dọn đồ đạc cất lên cao phòng trường hợp nước ngập vào nhà. Đêm trước mưa to, nước từ sông Trường dâng lên, khu vực suối Blau ập nước khiến mọi người đều lo lắng, bồn chồn. Kể từ khi có nhà máy thủy điện Đăkmi đóng chân, đã thành thói quen, mỗi khi có mưa lớn, gia đình chị mất ăn mất ngủ vì nhánh sông trước nhà bao đời hiền hòa bỗng dưng trở chứng giận dữ, hung hãn đe dọa cuộc sống và sinh hoạt của người dân. Chị vẫn còn nhớ như in cơn lũ dữ năm 2013 bất ngờ ập đến trong đêm khiến chị và 18 hộ dân trong thôn không kịp trở tay. Khoảng 11g đêm, khi gia đình đang ngủ thì mọi người hô hoán, vơ vội đồ đạc rồi sơ tán về nhà làng trước khi con nước dữ nhấn chìm con đường duy nhất của thôn trong bể nước. Chị Phô kể lại: “nước lũ dâng lên cao, khu nhà tôi sát mé suối Blau lên nước ngập hết. Trong thôn phụ nữ, người già và trẻ em phải ngược sau núi chuyển về chỗ nhà làng ở, đồ đạc chất lên cao. Mỗi khi có mưa lớn, tôi lo lắm. Mưa ngập hết nhà, không có chỗ ở, khổ lắm.”
"Chị Hồ Thị Phô thôn 2 xã Phước Hòa lo lắng nhìn căn nhà khi mùa mưa cận kề"
Theo những người dân ở đây, từ trước đến nay thôn không bao giờ bị lũ. Chính vì vậy, nhà cửa ở đây đều tạm bợ và người dân cũng chẳng phải vận dụng những kiến thức ứng phó với mưa lũ được chính quyền địa phương và ngành chức năng phổ biến hàng năm. Nhưng khi Nhà máy thủy điện Đăkmi 4 xây đập ngăn nước lấy điện, nước sông cứ dâng lên cao, mấp mé triền đất tưởng chừng một sơ suất nhỏ, trẻ em trong thôn có thể gặp tai nạn đuối nước bất cứ lúc nào. Và chỉ cần một trận mưa lớn, cộng với quy trình xả lũ của thủy điện phía thượng nguồn, dòng nước lớn cứ ồ ạt đổ về, nhấn chìm nhà cửa, cây cối, đồ đạc. Mưa lũ trở thành nỗi ám ảnh của hàng chục con người nơi đây và họ chấp nhận “sống chung với lũ”. Bà Hồ Thị Thương thôn 2 cho biết: “Mấy năm trước ở đây chưa làm đập nước không tới chỗ ni, khi họ làm thủy điện Đăkmi nước mới ngập. Người dân vẫn phải ở tạm chỗ ni thôi, nước lớn không biết đi đâu. Năm ni mưa lũ cũng không biết chạy chỗ mô, đi chỗ mô, đành chịu thôi. Chỉ mong một chỗ ở an toàn, không phải nơm nớp lo sợ mỗi khi mưa”.
Trước sự hiểm nguy của 19 hộ dân sống dọc suối Blau, ngày 16/6/2015, UBND xã Phước Hòa đã làm công văn xem xét và giải quyết các vấn đề còn tồn tại do ảnh hưởng của công trình nhà máy thủy điện Đăkmi 4 gửi Ban quản lý nhà máy thủy điện Đăkmi 4, trong đó đề cập đến phương án di dời 19 hộ dân thôn 2 vì nơi ở cũ nguy hiểm đến tính mạng và ảnh hưởng đến đời sống sản xuất, sinh hoạt của người dân mỗi khi mùa mưa đến. Ngày 30/6, Công ty cổ phần thủy điện Đăkmi 4 đã có văn bản trả lời. Trong đó, đối với phương án di dời 19 hộ dân tại thôn 2, công ty cổ phần thủy điện Đăkmi 4 cho rằng: “Căn cứ vào số liệu quan trắc thủy văn, trận lũ xuất hiện năm 2013 là rất lớn, lượng nước đổ về từ thường nguồn suối Blau với lưu lượng về hồ thủy điện Đăkmi 4B và 4C gần 1.200 mét khối/s (tương đương tần suất 1%, 100 năm mới xảy ra 1 lần). Trận lũ này có ảnh hưởng ngập lụt cục bộ tới 19 hộ dân tại thôn 3 xã Phước Hòa nhưng không phải do nhà máy thủy điện Đăkmi 4 gây ra. Tại thời điểm lũ lên cao, nhà máy thủy điện Đăkmi 4 ngừng phát điện cho nên không hề có nước từ trên hồ Đăkmi 4A đổ về phía hạ lưu thuộc thôn 2. Thực tế, nhà ở 19 hộ dân sinh sống dọc thượng nguồn suối Blau đều có nền nhà cao hơn mực nước dâng bình thường của hồ chứa và cao hơn mực nước lũ thiết kế khoảng 1m.”. Trước câu trả lời này, ông Đinh Mạnh Vĩnh-Chủ tịch UBND xã P/Hòa cho biết: “Theo tôi câu trả lời của công ty cổ phần thủy điện Đăkmi 4 chưa thỏa đáng. Trong thời gian vừa qua, mỗi khi có mưa lớn, xã và người dân thường xuyên phải lo tránh lũ, di dời dân. Để đối phó với mưa lớn, vừa qua chúng tôi đã làm phương án di dời 19 hộ dân này về khu tái định cư; phát đường đằng sau núi để có đường đi khi mưa lớn gây ngập lụt; mua lương thực thực phẩm dự trữ cho và mỗi khi có mưa lớn xã chỉ đạo Xã đội, lực lượng dân quân tự vệ trực 24/24 khi tình huống xảy ra lập tức di dời dân.”
“…cơn lũ 2013 tương đương tần suất 1% và 100 năm mới xảy ra 1 lần…” chỉ là cái cớ để lãng tránh trách nhiệm với mạng sống của hàng chục hộ dân nơi đây và không có căn cứ bởi ai dám đảm bảo 100 năm sau thôn 2 xã Phước Hòa mới bị ngập lụt như năm 2013. Mùa mưa đến cũng là lúc 19 hộ dân và hàng chục con người thôn 2 xã Phước Hòa phải đối mặt với những hiểm nguy từ nhánh sông trước mặt. Không còn cách nào khác, hàng ngày họ vẫn mưu sinh bên dòng sông ngập nước và trông đợi vào một chính sách di dân hoặc giải pháp cụ thể lâu dài để chấm dứt nỗi lo mỗi khi mưa về.
Tạm biệt thôn 2, chúng tôi bắt gặp những đứa trẻ đen đúa với đôi mắt hồn nhiên, vô tư đùa nghịch ngay sát mé sông đầy nước. Chúng còn quá nhỏ để hiểu hết nỗi lo sợ của người lớn. Liệu rằng sau cha mẹ chúng, những đứa trẻ sinh sống vùng hạ lưu sông Trường, bên nguồn Blau có tiếp tục đối mặt với nỗi lo chạy lũ khi mùa mưa về? Và bao giờ người dân thôn 2 xã Phước Hòa mới hết cảnh chạy lũ đăc trưng của hạ lưu vùng thủy điện?..
Thanh Thúy